عبدالحسین نوشین، پدر تئاتر ایران 1350_1284 ه_ش

سید عبدالحسین نوشین خراسانی متولد 21 بهمن 1284 در تربت حیدریه نمایش نامه نویس، کارگردان تئاتر و شاهنامه پژوه ایرانی بود. او از مصححان شاهنامه مشهور به تصحیح

 مسکو بود. پدرش، محمد باقر نوشین معروف به سلطان الذاکرین از واعظان خوش صدا بود. نوشین پدر و مادر خود را همزمان در سال معروف به "سال وبایی" در یک سالگی از دست داد و طفولیت خود را در دامان خاله خود گذراند. دوران کودکی اش را خانه دایی گذراند و سپس به همراهی دایی خود از زادگاهش تربت حیدریه به مشهد رفت و با این که نوجوانی بیش نبود به جنبش کلنل محمد تقی خان پسیان پیوست.

 وی درسـال 1298 خورشـیدی پس از عزیمت به تهران و سـپس پایان تحصـیلات متوسـطه از مدرسـه دارالفنون در سـال 1307 خورشـیدی ، مدتی برای ادامه ی تحصـیل در رشـته ی تاریخ و جغرافیا در مدرسه فرانسوی سنلوئی فرانسه رفت اما اندکی بعد در سـال 1308 برای تحصـیل در رشـته "هنرهای نمایشی" در مدرسه تئاتر تولوز نام نوشت و از همین رو هزینه تحصیلی اش قطع شد. 

نوشین که در اروپا به افکار چپ انقلابی گرایش یافته و هم چنین با پایه های «نمایش نوین» آشنا شده بود، از دبیرستان دارالمسلمین که تمام دبیرانش فرانسوی بودند، دیپلم گرفت. او در سال 1309 خورشیدی با آرزوی پیریزی تئاتری نو به ایران بازگشت. او نخست به جمع همکاران نشریه «موسیقی» به مدیریت سرهنگ مین باشیان پیوست و با گروهی از برجسته ترین روشنفکران نو اندیش مانند مجتبی مینوی، بزرگ علوی، صادق هدایت، پرویز ناتل خانلری، صبحی و نیمایوشیج دوستی برقرار کرد. که از دل همین جمع، پایه گذاران شعر و ادبیات نوین ایران بیرون آمدند.

 وی در همین سال ها نمایشنامه ی"زن وظیفه شناس" را تا سال 1311 در تهران به روی صحنه بُرد. این نمایشنامه مقدمه ای برای آشنایی عبدالحسین نوشین با بانو "لرتا" هایراپتیان تبریزی هنرپیشه ارمنی تبار اهل ایران در تئاتر، سینما و تلویزیون بود که در نهایت در سال 1313خورشیدی، منجر به ازدواج نوشین با وی شد.

 در سال 1321 نوشین در محل دفتر روزنامه شهباز اقدام به تاسیس کلاسی کرد که در آن همکاران هنرمند سابق او و هنرجویان جدید شرکت داشتند.

 نوشین با الهام از شاهنامه و همکارى محمدعلى فروغى و مجتبى مینوى سه تابلوى "بیژن و منیژه"، "زال و رودابه" و "رستم و تهمینه" را تنظیم کرد و در جشن هزاره فردوسى با همکارى جمعى از هنرمندان و همسرش آن را اجرا کرد. موسیقى این تابلوها را "مین باشیان" ساخته بود. اجراى این سه تابلو که با تحسین و تشویق کم نظیر تماشاگران و به خصوص شرق شناسان و ادبا روبرو شد از او و همسرش و حسین خیرخواه براى شرکت در فستیوال تئاتر مسکو دعوت به عمل آمد. در فستیوال مسکو، نوشین با سبک و تکنیک کارگردانان بزرگى نظیر استانیسالوسکى آشنا شد.

 نوشین پس از تشکیل نخستین گروه تئاتری، در سال 1323 «تئاتر فرهنگ» را در خیابان لاله زار به راه انداخت و با نمایش «وِلپِن» اثر بن جانسون آن را افتتاح کرد. با این نمایش دورانی تازه در تئاتر ایران شروع شد.

 وی در سال 1326 با همکاری همسرش، لرتا «تئاتر فردوسی» را با اجرای نمایش «مستنطق» اثر پریستلی به ترجمه بزرگ علوی گشایش و در تهران بنیاد نهاد، و از جمله تئاترهایی که به روی صحنه برد، می توان به مستنطق، پرنده ی آبی اثر موریس مترلینگ، مونسرا، توپاز، بادبزن خانم وینده میر، نوکر خان لنکران اشاره کرد.

 در پی تیراندازی به محمد رضا پهلوی، در 15 بهمن 1327خورشیدی و هم چنین به سبب عضویت و فعالیت سیاسی عبدالحسین نوشین در حزب توده ایران؛ تئاتر فردوسی در خلل دومین اجرای نمایش "چراغ گاز" توسط دولت وقت اشغال و نوشین نیز به جرم آزادی خواهی و جانبداری از عدالت اجتماعی و ارائه نمایشنامه هایی در این راستا بازداشت و زندانی شد؛ نوشین در آذرماه سال 1329به همراه 90 تن از دوستانش از زندان قصر گریخت.

 عبدالحسین نوشین تابستان 1331 با نام مستعار «عبدالله فردوس» پس از مدتی اختفا در منزل مرحوم عزت الله انتظامی هنرپیشه نامی سینما و تئاتر ایران به مسکو رفت. و در مسکو در دانشکده ی ادبیات ماکسیم گورکی مشغول تحصیل شد و تا سطح دکتری به تحصیلاتش را ادامه داد. او در مسکو با شرق شناسان روسی در تصحیح متن انتقادی هشت جلدی شاهنامه فردوسی، مشهور به تصحیح مسکو نیز همکاری داشته و واژه نامه ی دقیقی از واژه های دشوار شاهنامه فراهم آورد. 

نام نوشین به عنوان بزرگترین کارگردان و هنرپیشه بی رقیب کشور ما طنینی عظیم یافت. در این تئاترها ؛ ولی نمایش نامه انقلابی «خروس سحر» را که خود او نوشته و درمجله مردم منتشر کرده بود، هرگز به صحنه نیاورد. این نمایشنامه ملهم از نمایشنامه های اجتماعی ماکسیم کورکی است. 

عبدالحسین نوشین، نویسنده، مترجم، کارگردان و سیاستمدار ایرانی است که توانسته بود در جامعه روشنفکری حرمت و حیثیت تازه ای برای تئاتر فراهم کند. او تمام تجربه های کارگردانی و بازیگری و آموخته هایش از تئاتر فرانسه و روسیه را درکتاب «هنر تئاتر» را در 240صفحه به قلم خویش مزین کرده است. نوشین با هدف آموزش و پرورش هنرجویان تئاتری این کتاب را نوشته و در اختیار هنرجویان قرار داده است که سال های سال همواره یکی از منابع و سرچشمه های تئاتری در ایران به شمار میآید. عبدالحسین نوشین زبان هاى فرانسه، روسى، عربى، اوستا، فارسی باستان و پهلوى را میدانست. او در لحظات آخر عمرش کتاب "واژه نامک" و سناریویى را که از شاهنامه اقتباس و براى فیلم آماده کرده بود براى دکتر خانلرى فرستاد. او در روز یکشنبه 12 اردیبهشت ماه 1350پس از یک سال بیمارى دشوار سرطان معده در سن 69 سالگى در بیمارستانی در مسکو درگذشت. آخرین آرزوی او، که خواسته بود در ایران به خاک سپرده شود، تحقق نیافت و او در گورستانی در مسکو دفن شد.

 در سال 1398 فیلم مستند «پرنده ی آبی» به کارگردانی فرزاد فره وشی در «شب عبدالحسین نوشین» توسط مجله بخارا به همت علی دهباشی رونمایی شد. در این فیلم بزرگانی همچون : مرحوم داریوش اسد زاده، جعفر والی، انور خامه ای، مرسده بایگان، هوشیار نوشین، غلامحسین دولت آبادی و اصغر همت حضور دارند.